Livet på små plasser i Hemne var ikke bare
enkelt. Her om de som bodde på Rabben for 150 år siden.
Johan Mattson
Folket på Rabbo.
Rabban' var husmannsplass under Vasslia. Han Martinus og ho Marta hadde plassen frå 1850-åra og utover. Dei hadde mange born, og det var vanskeleg å greie seg der. Han Sivert var eldst (f. 1853) og måtte ut først, før han fyllte 8 år. Han skulle få vera gjetar oppi Slupphauga. Det var årsteneste, så han skulle få sko og klede og mat heile året. Det var storveges til vilkår. Men han skulle vera oppkledd når han kom. Det var verre.
Da ho Marta kom oppi Slupphaugen med guten, vart dei vel mottekne. Men mannen, han Jo, sette augo på guten og liksom for over han: Han har vel meir kle enn de han har på sæ» ? spurte han. Da vart ho Marta redd. Enn om dei ikkje ville ha guten. «Å jau, æ lyt da prøv å få te litt meir», sa ho. Men ho visste ikkje korleis ho skulle greie dette, for det hadde vore hardt nok å lappe
saman det han hadde på seg. Men kona, ho Marit Slupphauga, var ei god sjel. Ho forstod nok korleis det
stod til, og ho «snakka det vekk». «Å, ho Marta kjem nok med kle' når ho vinn se te», sa ho og var berre blid. «Ho sett' fram mat på borde åt oss å. Men æ
mått gråt da æ gjekk nedover igjen. Kolles villa de gå me han Sivert, og kolles sko'll' det bli me dem så va heim'?»
Ein dag seinare da ho Marta plukka høy åt krøtera oppå lemma, var det nokon som ropa på henne nede frå vegen. Det var ho Marit Slupphauga som kom kjørande. «Ho smilt' mot mæ og ga mæ ein liten tyrull», fortalte ho Marta. «Æ ska på
Vinnøra i dag, og så tok æ me me dette åt dæ. De e ein lerrets-bit. Du finn tråd og knappa inni rullen. Saum skjort' åt'n Sivert tå di når du vinn de og kom oppover me de ein dag. Du veit han Jo går og grev om desse klea du sko'll' kom'me åt'n Sivert».
Så sauma ho Marta skjorte, og da ho kom oppi Slupphaugen med den, vart han Jo riktig så blid. Og Sivert vart verande der til han var 16 år, eitt år etter at han var konfirmert, som skikken var når gjetaren hadde årsløn.
Men han Jo var ein streng husbond, og påpasseleg med sitt. Vinters dag skulle folket hans ha berre tri måltid, enda det var nok av gammal mat i buret. Det skulle ikkje vera
nonsmat. Men ho Marit hadde ei råd med ein matbit i nonsleitet, både åt sonen og tausa og han Sivert. Om kvelden hadde han sin faste plass oppi troppa som gjekk opp frå stua. Der var det godt og varmt. Og så kom ho Marit stikkande med ein bit til non. Det kunne vera flatbrød med litt smør og
geitoset, eller litt spekekjøtt til brødet. «Æ åt mang ein god bit oppi
dessa gammel troppin», sa han Sivert.
Litj-Ingebrigt var den yngste på Rabbo. Han var berre 7 år da han skulle vera gjetar i Flauget. Men det var så leitt at han ikkje fekk vera der om vinteren. Dei syntest vel at han ikkje fortente vinterkosten, han som var så liten. Så måtte han vera heime om vinteren, og da det vart skuletørn, måtte foreldra niste ut han og to eldre brør til skulen nedi Sødala. Dette makta dei ikkje, og han Martinus tok seg ein tur nedi
bygda og bad fattigstyret om hjelp til kost for ungane. Etter mykje prat vart det til at fattigkassa skulle betale kosten for den yngste. Mat fekk han da, han Ingebrigt, men han treivst ikkje med det. Når dei sat kring det store langbordet og fekk mat, hende det vel at einkvan av arbeidsfolka undrast på at kommunen måtte fø denne gutposen. Så skulle gutane heim til helga. Før dei gjekk, tok han
Ingebrigt soplimen som stod på dørkloppa og sopa så snøen gauv. «E vil ha brei vei når e kjem att», sa han. Men han kom ikkje att til skulen. Det var tungt snøføre oppover dalen da gutungane streva seg heimover, og det var så vidt dei to eldste fekk med seg han Ingebrigt heim. Han stupte i seng, ville ikkje ha mat, låg berre og prata i
feberørska. «Kjære mor, lett me få me litegrann mat åt Sødala, e og. De e det sommo om de ittj' e nå smør på kako. E ska eta så lite, så lite». Så døydde han Litj'-Ingebrigt.
Frå denne heimen var det ein av gutane som kom seg ut. Det var Johan, som streva med
skogsarbeid og anna til han skrapa saman pengar nok til ein Amerika-billett. Der studerte han til prest og vart ein kjend mann i det kristelege arbeidet i statane,
særiskilt i misjonsarbeidet. Johan Mattson hugsa heimen på Rabbo, skreiv jamt og gav stønad til foreldra.
Til det vesle gravølet etter han Ingebrigt hadde ho Marta fått tak i noko kjøtt, som ho koka til folket kom att frå
kyrkja. Men ho Marit Slupphauga, som var med som einaste kvinnfolk til kyrkja, hadde kjørt ned på Vinnøra og kjøpt ein kasse fin nysild. Da ho kom att koka ho silda og let om at «No vil vi ha sill. Kjøttet kan du eta ein anna gong». Det var ho Marta glad for, maten kom vel med.
Johan Mattson