Historier om bjørn.

I dag blir folk hysteriske om de ser bjørn på TV. Litt av en kontrast til den tida de sendte barn til skogs for å vokte buskapen - gjerne barn som ikke var gamle nok til å begynne på skolen. Den skumle sålegjengeren Bjørn var det heller mykje av. Han kunne vera nærgåande og gjorde ofte skade på buskapen. Gjætarane hadde jamt mas med å jage bjørnen når han drog seg innpå krøtera. Da måtte dei huje og skrike og halde så niykje leven som råd var. Somtid bruka dei «kråkskrelle», som let fælt når dei sette ho i gang. Ofte vart bjørnen skremt av slikt leven.

Bjørnen inni Holladala.

Dei gjekk der og gjette, ho mor og han Amund Jevikhauga. Ho var i 14—15 årsalderen, så dette var kring midten av 1860-åra. Han Amund var mindre og torte ikkje gjæte aleine. «Berre sett å saum, du Ynnber, æ ska gå ette krøtero æ, berre du vil varra med å gjet,» sa han Amund. Det bar ikkje betre til enn at dei møtte bamsen. Det var på ei snøfonn oppi fjellbruna dei fekk sjå ei binne med to ungar. Bjørneungane sklei på snøen og leika seg som andre ungar. Binna stod og såg nedover mot buskapen og gjetarane, som sette i og skråla og skreik alt dei orka. Da luska ho oppover med ungane etter seg. Ho gjekk berre smått og såg seg attende fleire gonger før ho kom bort oppå bruna. Ein gong gjette ho såman med Marit Sagøro, som var jam gammal og bestevennina til mor. Da fekk dei sjå ein bjørn straks ovafor der sauene gjekk og beitte. «Redd' vart vi, men vi setti og skråla de vi vann, og sanneleg luska han vekk,» fortalte ho. Elles var han ikkje lett å få sjå. Men han huserte fælt nedmed seterfjøset somtid om nettene. Han for nedi fraukjellaren og prøvde å koma seg opp gjennom golvet. Men fjøset stod på stolpar,» så de va for høgt for fusso (fussen, fyren)» sa ho mor. Somtid kunne dei sjå djupe senger etter bjørnen nedi møkka, der han hadde bala og hoppa og dotte i koll. Fjøset var godt tømra, så det var ikkje godt å koma seg inn gjenom veggen. Ei natt hadde han hogge kloa i ein stokkende attmed ein skråskøyt i veggen og hadde rive ut ei stor flis. Men inn kom han ikkje.

Sommarfjøset på Lio.

Det var mykje vanleg å byggje seterfjøs og sommarfjøs på stolpar, såpas høge at bjørnen ikkje skulle koma inn gjennom golvet. Slik var det på Lio utpå Hemnskoga og, fortalte han Jøstein. Fjøset var godt tømra og med ei veldig sterk dør, som hadde ein stor jarnhake på innsida. Attmed døra var det ein liten glugge, slik at ein kunne stikke handa inn gjennom den og ha att haken når ein gjekk frå fjøset. Da laut bamsen vera utafor.

Bjørnen oppi Dyrgrov'n.

Han Erik Myrholta gjette hos han Gammel-Ingebrigt Sødala med han var gutungen. Ein dag han gjette oppi Dyrgrov'n, fekk han sjå bamsen. «Han var kvitgrå, så æ trudd' føsst at de va den stor' porko hans Tore-Lars som ha' komme så langt oppi marka. Men snart forsto æ da at de var bamsin sjøl. Han satt på bakenno og gapa rett imot mæ, ittj' lenger onna enn over golvet her. Framklørn' spriktn utåver, å så krafsa'n ni veien. Æ va ittj' stør' redd hell', før ettepå. Te slutt dro han sæ vekk, styggen.» — Dette hende i 1860-åra. Det var eit gammalt bjørnehi og oppi Sødalsliene. Dei gamle fortalte at når bjørnen la seg inn om hausten, reiste han seg på bakbeina og klora oppi ei tolle så høgt han nådde for å måle seg. Når han kom ut att om våren, målte han seg igjen, og dersom han ikkje nådde like høgt, skreik han, for da var han feig.

Bjørnen og han Knut Snilldala.

Han Knut, far hans Reidar, var ute for bjørn som gjorde ugagn på åkeren oppmed skogkanten. Ein dag fekk han sjå ei binne med fleire ungar inni skogsnaret der. Så skaut han inni skogen og såra binna. Ho kom settande mot han, før han fekk tid til å lade børsa på nytt. Det såg stygt ut, men så kom det fleire skogskarar til hjelp. Dei huja og skreik og svinga øksane, så binna vart redd og sprang sin veg. Bjørnungane sprang så nære karane at dei kunne ha nådd i ungane med øksane, let dei. Bjørnen på Skardsetra. Ei av tausene i Pestua på Mo var budeie på Skardsetra. Ein dag ho gjette buskapen, kom det ein bjørn og tok akkurat den sauen som tausa åtte. Bjørnen heldt sauen over nakken, men jenta gjekk på og fekk tak i eine bakfoten på sauen. Så tok ho av seg treskoen og slo til bjørnen over snuten. «Slepp sauen, din stygging!» skreik ho. Bjørnen flekte av (viste tenner) til henne, men han slepte taket og luska vekk. Da drog ho sauen ned på setervollen og stelte vel med han i fleire dagar. Han hadde tydelege merker etter bjørnekjeften over nakken, men han kom seg til att. Dette fortalte ho bestemor, Guro Henriksdotter Lenes, som var fødd i 1821 og sjølv tente på Mo ei tid.

Fjøsbjørnen.

Det var fleire gonger dei var ute for bjørn på Skardsetra. Såleis var det seint ein haust, straks før mikkjelmesse. Han Gammel-Ola Neststu'n, han Tjøstol, han Benjamin og han Amund låg på setra og slo. Så var det ei natt han Gammel-Ola vakna tå eit forferdeleg bråk og spetakkel borti fjøset. Han forstod straks at det måtte vera bjørnen som var ute og for. Han kasta seg ut av senga og sprang ut i berre skjorta, fann seg ein stor ljå og la i veg borti fjøset med hujing og skriking. Med det same han kom framom f jøsnova, fekk han sjå noko stort, svart som for ut frå fjøset i mørkret. Da han skulle sjå etter, var mykje av f jøsveggen rive vekk. Somme av krøtera låg der daude, ihelslegne av bjørnen, dei andre var jaga ut om kvarandre. Da han Ola skulle snu seg for å gå inn etter dei andre karane og få hjelp, visste han ikkje ordet av det før bjørnen stod på bakføtene framfor han å lang han var og gliste mot han. Kallen fekta med ljåen og skreik og hauka med han hadde mål, og med det gjekk bjørnen. Så fekk kallen med seg drengen, og dei stegla opp nokre sauegrinder så det såg ut som ei felle, og da kom ikkje bjørnen att i fjøset. Men han Ola var så sinna at han knapt kunne styre seg. Ja, slik var det med fjøsbjørnen i Skardstera i 1830-åra.

Bjørn i Røstli'n.

Ane Olsdotter Hageskard tjente hos Guro og Elias Røstli'n i sin pure ungdom. Da Ane går til sommarfjøset ein morgon, får ho sjå ein daud sau oppå fjøstaket. Ho er redd, men riv opp fjøsdøra for å sjå kva det er. Da kjem ein bjørn ut frå fjøset og legg til skogs. Ho får sjå at alle sauene er drepne så nær som ein, som spring vettskremt omkring der inne. Dauskrottane ligg i ein haug midt på golvet. Bjørnen har nok rive hol i taket og kome ned der. Så har han slengt ein skrott opp på taket og har lagt dei andre i ein haug på golvet, så han skulle ha noko å stå på når han klatra oppå taket igjen. Men sau-skrottane var sleipe og gleid ned att. Det synte etter labbane hans nedi møkka og oppe på saueskrottane. Men han hadde ikkje greidd å koma seg opp på taket igjen. Det var 20 mjølkesauer i fjøset, og 19 av dei var daude. Ho Ane var redd for å gå inn og fortelje matmora om det som var hendt, for ho Guro var streng og hastig av seg. Men denne gongen sa ho ingen ting til last for tausa. Det var vel kring 1830 at dette hende.

Bjørnen og kjerringa med handteinen.

Det var ei kjerring som sat og spann på handteinen, da det kom ein bjørn. Ho var fruktsommeleg, og slike er bjørnen særleg habil på, visste dei gamle å fortelje. Da bjørnen kom gapande mot henne, tok kjerringa og stakk handteinen inn i kjeften på han. Teinen var full av lin, og bjørnen kovna.

( HENRIK SØDAL "I GAMMELTIDA" )