Det begynte med eit lite oppskriftshefte, som vart maskinskrive og kopiert i 1980, da Hemne bygdemuseum hadde utstillinga «Frå mjølk til smør og ost». Matrettane var derfor for det meste laga av mjølk. I samband med utstillinga «Frå korn til brød og graut» i 1982 vart heftet utvida med seks oppskrifter. I 1991 har det komme til ei oppskrift som gjeld råmjølk. Denne har komme frå Borghild Gravdal.
Oppskrifene frå 1980 og -82 kom i stand ved eit samarbeid mellom museumsstyret og Hemne bondekvinnelag. Dei vart ført i penna ved kultursekretær Karin Alstad Hoem. Det er gjort berre små endringar i denne teksten, dei fleste av språkleg art.
Gomme
12 l mjølk
l ts osteløype
3 - 5 dl saup/kulturmjølk
2 ss mjøl
litt sukker
Verm 12 l søt mjølk til ca 32 grader Celsius. Ha i ei lita teskei osteløype (før vart bruka kjese), og lat det stå lunt til mjølka har løypt. Sett kjelen på varmen og visp godt saman. Kok opp, ta av osten og kok inn resten (mysa). Rør om ein gong i blant. Når alt er koka inn til ein gyllen masse, har ein i (kvit)osten, som er tatt av, og kokar vidare.
6 liter søtmjølk blir sprengt og blanda med 3-5 desiliter saup (eller kulturmjølk). Sett kjelen på varmen og rør godt til det kokar opp. Ta av osten og kok inn resten. Når alt er koka inn, skal dette blandes med den første kokinga og kokast saman til ein passande masse.
Strø på mjøl og sukker og kok opp alt igjen. Ta kjelen av varmen, rør godt i osten til han blir kald.
Til festbruk vart gommen koka av nysila mjølk, til kvardags av skumma mjølk.
Res
4 l saup
2 l søtmjølk
3 ss kveitmjøl sukker
Kok opp saupet og spe med mjølka. Rør om av og til under innkokinga. Kok til massen blir grautaktig. Strø på mjøl og visp godt. Kok igjen nokre minutt. Ha i litt sukker. Ta av varmen og rør av og til. Aus over i komme/ fat når reset er kaldt. Res passar godt på skeibladkak (sjå nedafor).
Saupsup
3/4 l saup
3/4 l skummamjølk
3 ss bygg- el. kveitemjøl
l 1/2 ss sukker
1/4 ts kanel
1/2 ts salt
rosiner
Ha alt så nær som saltet i ein kjele medan mjølka er kald. Sett kjelen over varmen og visp til det kokar. Ha i salt.
Saupgraut
3/4 l saup
3/4 l skummamjølk
2 - 3 dl byggmjøl (gjerne kveitemjøl)
salt
Bland saman saup, mjølk og mjøl. Sett kjelen over varmen og kok ein fast og kleppfri
graut. Ha i salt. Server med smørauga og sukker.
Klæppsup
Mjølk
Potet
Mjøl
Salt
Lag ei røre av potetrasp og mjøl (mest byggmjøl, litt kveitemjøl). Kok opp mjølka. Lag kleppar av røra med ei skei og legg desse i mjølka. Kok i 10 - 15 minutt. Ha i salt. Strø gjerne litt kanel på suppa.
Dravle
10 l heilmjølk
l ts osteløype
Verm opp mjølka til ca 32 grader Celsius og lat ho stå i 20 minutt. Da er mjølka løypt. Sett kjelen på varmen og rør til det kokar opp. Kok vidare ein 2-3
timar.
Kjelost = pottost
l l råmjølk
60 g sukker
l ts kanel
eller
l ss vaniljesukker
Bruk råmjølk av første, andre eller tredje målet. Råmjølka er ikkje alltid like tjukk, så her må ein prøve seg fram. Råmjølk av første målet kan ein blande med 2 - 3 dl vanleg mjølk.
Bland alt godt saman og ha det i kjel eller avlang brødform og sett det i «vannbad» i steikeomn på 200 grader. Senk temperaturen når mjølka blir brun oppå. Prøv med ei skei midt i osten. Kjennest han stiv, er han ferdig.
Flatbrød
havremjøl
vatn
Bland saman mjøl og vatn og kna det til ei fast «knao». Byggmjøl vart ofte nytta til rennmjøl. Kjevl ut tunne leivar.
Steik ferdig med ein gong.
Lems I
2 koppar byggmjøl
2 koppar kveitmjøl
ca 2 koppar vatn
2 s sikta rugmjøl
1/4 ts salt
Kna alt saman. Bruk ei blanding av bygg- og kveitmjøl til rennmjøl. Kjevl ut tunne leivar og steik fort på fullvarm baksthylle (takke). Legg lemsa i eit klede.
Lems II
2 koppar rugmjøl
2 koppar kveitmjøl
ca 2 koppar vatn
Bruk grynmjøl til rennmjøl. Elles er framgangsmåten som for Lems I.
Vaffelkak
2 koppar surmjølk
l kopp søtmjølk
l kopp smelta smør
1/2 kopp sukker
1/2 kopp vatn
l 1/2 kopp havre- el. byggmjøl
l ts salt
l ts natron
kveitmjøl til passe tjukk røre
Bland natron i surmjølka og ha så i alt det andre. Steik i vaffeljarn. Jarnet vart smurt med ein fleskbit (salt flesk).
Denne vaffelkaka vart bruka når det kom framandfolk. Til kvardags var det verken sukker, smør eller kveitmjøl i røra.
Skeibladkak = hyllkak
l l mjølk
l ts salt
1/2 kg byggmjøl
l ss sukker
Lag røre. Ta røra med skei og steik små «lappar» på baksthylle (takke) eller i steikepanne.
Fortennagraut
Kok graut av nysila mjølk og byggmjøl. Kok rømmegraut. Salt. Kok ikkje grauten for hard. Aus mjølkgrauten opp i eit fat og aus rømmegraut over. Bruk rømmegrautsfeite («rømmgrausfeit»), sukker og kanel på grauten.
Vassgraut
l l vatn
3 dl bygg- el. havremjøl
Salt
Kok opp vatn, ha på mjøl og kok ein fast og kleppfri graut. Ha i salt. Grauten vart koka i jarngryte. Skjør (tjukkmjølk) vart bruka attåt grauten. Så var det smørauga, sukker eller sirup på grauten (om ein hadde råda).
